ایرانیـان و بسیـاری از دیگر اقوام شب یلدا را جشن مـی‌گیرند.این شب درون نیم‌کره شمالی با انقلاب زمستانی مصادف هست و بـه همـین دلیل از آن زمان بـه بعد طول روز بیشتر و طول شب کوتاه‌تر مـی‌شود.
درباره واژه:
واژه «یلدا» بـه معنای «زایش زادروز» و تولد است. درباره ادبیات بومی روسوم بومی قزوین ایرانیـان باستان با این باور کـه فردای شب یلدا با دمـیدن خورشید، درباره ادبیات بومی روسوم بومی قزوین روزها بلندتر مـی‌شوند و تابش نور ایزدی افزونی مـی‌یـابد، آخر پاییز و اول زمستان را شب زایش مـهر یـا زایش خورشید مـی‌خواندند و برای آن جشن بزرگی برپا مـی‌د و از این رو بـه دهمـین ماه سال دی (به معنای روز) مـی‌گفتند کـه ماه تولد خورشید بود.
پیشینـه جشن:
یلدا و جشن‌هایی کـه در این شب برگزار مـی‌شود، یک سنت باستانی است. درباره ادبیات بومی روسوم بومی قزوین مردم روزگاران دور و گذشته، کـه کشاورزی بنیـان زندگی آنان را تشکیل مـی‌داد و در طول سال با سپری شدن فصل‌ها و تضادهای طبیعی خوی داشتند، بر اثر تجربه و گذشت زمان توانستند کارها و فعالیت‌های خود را با گردش خورشید و تغییر فصول و بلندی و کوتاهی روز و شب و جهت و حرکت و قرار ستارگان تنظیم کنند.
آنان ملاحظه مـی‌د کـه در بعضی ایـام و فصول روزها بسیـار بلند مـی‌شود و در نتیجه درون آن روزها، از روشنی و نور خورشید بیشتر مـی‌توانستند استفاده کنند. این اعتقاد پدید آمد کـه نور و روشنایی و تابش خورشید نماد نیک و موافق بوده و با تاریکی و ظلمت شب درون نبرد و کشمکش‌اند.
تأثیر یلدا درون جشن‌های دیگر اقوام:
امروزه محققان معتقدند کـه مسیحیت غربی چارچوب اصلی خود را کـه به این دین پایداری و شکل بخشیده بـه مذاهب پیش از مسیحیت روم باستان از جمله مـیترایسم مدیون هست و به منظور نمونـه تقویم کلیساها، بسیـاری از بقایـای مراسم و جشنـهای پیش از مسیحیت بخصوص کریسمس را درون خود نگاه داشته هست و کریسمس بـه عنوان آمـیزه‌ای از جشن‌های ساتورنالیـا و زایش مـیترا درون روم باستان درون زمان قرن چهارم مـیلادی با رسمـی شدن آیین مسیحیت و به فرمان کنستانتین بـه عنوان زادروز رسمـی مسیح درون نظر گرفته شد.
در حدود 4000 سال پیش درون مصر باستان جشن «باززاییده شدن خورشید»، مصادف با شب چله، برگزار مـی‌شده است. مصریـان درون این هنگام از سال بـه مدت 12 روز، بـه نشانـهٔ 12 ماه سال خورشیدی، بـه جشن و پای‌کوبی مـی‌پرداختند و پیروزی نور بر تاریکی را گرامـی مـی‌داشتند. همچنین از 12 برگ نخل به منظور تزیین مکان برگزاری جشن استفاده مـی‌د کـه نشانـهٔ پایـان سال و آغاز سال نو بوده است.
در یونان قدیم نیز، اولین روز زمستان روز بزرگ‌داشت خداوند خورشید بوده هست و آن را خورشید شکست ناپذیر، ناتالیس انویکتوس، مـی‌نامـیدند کـه از ریشـهٔ کلمـهٔ ناتال کـه در بالا اشاره شد برگرفته شده‌است و معنی آن، مـیلاد و تولد است. ریشـه‌های یلدا درون جشن دیگر مرسوم درون یونان نیز باقی مانده‌است از مـهم‌ترین این جشن‌های مـی‌توان بـه جشن ساتورن اشاره کرد.
در قسمت‌هایی از روسیـهٔ جنوبی، هم‌اکنون جشن‌های مشابهی به‌مناسبت چله برگزار مـی‌شود. این آیین‌ها شباهت بسیـاری با مراسم شب چله دارد. پختن نان شیرینی محلی شبیـه بـه موجودات زنده، بازی‌های محلی گوناگون، کشت و بذرپاشی بـه صورت تمثیلی و بازسازی مراسم کشت، پوشانیدن سطح کلبه با چربی، گذاشتن پوستین روی هره پنجره‌ها، آویختن پشم از سقف، پاشیدن گندم بـه محوطه حیـاط، ترانـه‌خوانی و و آواز و مـهم‌تر از همـه قربانی جانوران از آیین‌های ویژه این جشن بوده و هست. یکی دیگر از آیین‌های شب‌های جشن، فالگیری بود و پیشگویی رویدادهای احتمالی سال آینده. همـین آیین‌ها درون روستاهای ایران نیز کم و بیش بـه چشم مـی‌خورند کـه نشان از همانندی جشن یلدا درون ایران و روسیـه دارند.
یـهودیـان نیز درون این شب جشنی با نام «ایلانوت» (جشن درخت) برگزار مـی‌کنند و با روشن شمع بـه نیـایش مـی‌پردازند.
آشوریـان نیز درون شب یلدا آجیل مشکل‌گشا مـی‌خورند و تا پاسی از شب را بـه شب نشینی و بگو بخند مـی‌گذرانند و در خانواده‌های تحصیل کرده آشوری تفال با دیوان حافظ نیز رواج دارد.
چشن یلدا وعادات مرسوم درون ایران:
جشن یلدا درون ایران امروز نیز با گرد هم آمدن و شب‌نشینی اعضای خانواده و اقوام درون کنار یکدیگر برگزار مـی‌شود. متل‌گویی کـه نوعی شعرخوانی و داستان‌خوانی هست در قدیم اجرا مـی‌شده‌است بـه این صورت کـه خانواده‌ها درون این شب گرد مـی‌آمدند و پیرترها به منظور همـه قصه تعریف مـی‌د. آیین شب یلدا یـا شب چله، خوردن آجیل مخصوص، هندوانـه، انار و شیرینی و مـیوه‌های گوناگون هست که همـه جنبهٔ نمادی دارند و نشانـهٔ برکت، تندرستی، فراوانی و شادکامـی هستند، این مـیوه‌ها کـه اغلب دانـه‌های زیـادی دارند، نوعی جادوی سرایتی محسوب مـی‌شوند کـه انسان‌ها با توسل بـه برکت‌خیزی و پردانـه بودن آنـها، خودشان را نیز مانند آنـها برکت‌آور مـی‌کنند و نیروی باروی را درون خویش افزایش مـی‌دهند و همچنین انار و هندوانـه با رنگ سرخشان نمایندگانی از خورشید درون شب به‌شمار مـی‌روند. درون این شب هم مثل جشن تیرگان، فال گرفتن از کتاب حافظ مرسوم است. حاضران با انتخاب و شکستن گردو از روی پوکی و یـا پُری آن، آینده‌گویی مـی‌کنند.
در خطهٔ شمال و آذربایجان رسم بر این هست که درون این شب خوانچهای تزیین شده بـه خانـهٔ تازه‌عروس یـا نامزد خانواده بفرستند. مردم آذربایجان درون سینی خود هندوانـه‌ها را تزئین مـی‌کنند و شال‌های قرمزی را اطرافش مـی‌گذارند. درحالی کـه مردم شمال یک ماهی بزرگ را تزئین مـی‌کنند و به خانـهٔ عروس مـی‌برند.
سفرهٔ مردم شیراز مثل سفرهٔ نوروز رنگین است. مرکبات و هندوانـه به منظور سرد مزاج‌ها و خرما و رنگینک به منظور گرم مزاج‌ها موجود است. حافظ‌خوانی جزو جدانشدنی مراسم این شب به منظور شیرازی‌هاست. البته خواندن حافظ درون این شب نـه تنـها درون شیراز مرسوم است، بلکه رسم کلی چله‌نشینان شده‌است.
همدانی‌ها فالی مـی‌گیرند با نام فال سوزن. همـه دور که تا دور اتاق مـی‌نشینند و پیرزنی بـه طور پیـاپی شعر مـی‌خواند. بچه‌ای بعد از اتمام هر شعر بر یک پارچه نبریده و آب ندیده سوزن مـی‌زند و مـهمان‌ها بنا بـه ترتیبی کـه نشسته‌اند شعرهای پیرزن را فال خود مـی‌دانند. همچنین درون مناطق دیگر همدان تنقلاتی کـه مناسب با آب و هوای آن منطقه‌است درون این شب خورده مـی‌شود. درون تویسرکان و ملایر، گردو و کشمش و مِیز نیز خورده مـی‌شود کـه از معمولترین خوراکی‌های موجود درون ابن استان هاست.
در شـهرهای خراسان خواندن شاهنامـهٔ فردوسی درون این شب مرسوم است.
در اردبیل رسم هست که مردم، چله بزرگ را قسم مـی‌دهند کـه زیـاد سخت نگیرد و معمولاً گندم برشته (قورقا) و هندوانـه و سبزه و مغز گردو و نخودچی و کشمش مـی‌خورند.
در گیلان هندوانـه را حتماً فراهم مـی‌کنند و معتقدند کـه هر درون شب چله هندوانـه بخورد درون تابستان احساس تشنگی نمـی‌کند و در زمستان سرما را حس نخواهد کرد.
مردم کرمان که تا سحر انتظار مـی‌کشند که تا از قارون افسانـه‌ای استقبال کنند. قارون درون لباس هیزم‌برای خانواده‌های فقیر تکه‌های چوب مـی‌آورد. این چوب‌ها بـه طلا تبدیل مـی‌شوند و برای آن خانواده، ثروت و برکت بـه همراه مـی‌آورند
در کردستان نیز خانواده‌هایی کـه عروس بـه خانـه بخت فرستاده‌اند خوانچه‌هایی حاوی هندوانـه و آجیل و همچنین هدیـه را بـه خانـه نو عروس و داماد مـی‌فرستند.
45232
[شب یلدا و آداب و رسوم زیبای ایرانیـان درباره ادبیات بومی روسوم بومی قزوین]
نویسنده و منبع | تاریخ انتشار: Fri, 06 Jul 2018 15:21:00 +0000